ص: 2

ص: 3

ص: 4

قم و فراز و نشیب های تاریخی 27

قم در عصر پهلوی 30

قم پس از پیروزی انقلاب 32

بخش دوم: سیری در تاریخچه حوزه علمیّه قم 33

ورود اشعریون و تولّد حوزه علمیّه 34

ورود امام رضا علیه السلام به قم وگسترش حوزه قم در قرن سوم 37

تأثیر ورود حضرت معصومه علیها السلام به قم واستحکام حوزه 39

چهره های برجسته حوزه قم در قرون اوّل تا چهارم 40

رونق حوزه علمیّه قم در قرن پنجم و ششم 43

قرن هفتم 44

قرن هشتم و نهم 45

حوزه علمیّه قم در قرون دهم تا دوازدهم 46

حوزه علمیه قم در قرن سیزدهم وچهاردهم 48

نقش آیت الله حائری در احیای مجدّد حوزه علمیّه قم 50

ص: 6

تحوّل عظیم حوزه در عصر زعامت آیت الله بروجردی رحمة الله 51

ضایعه ارتحال آیت الله بروجردی 53

حوزه علمیّه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی 54

بخش سوم: چهل حدیث در مورد قم 57

1. حرم اهل البیت علیهم السلام 57

2. مدفن شفیعه شیعیان 58

3. زیارتی پر ارزش! 59

4. زیارت حضرت معصومه علیها السلام همسنگ زیارت امام رضا علیه السلام 59

5. مقام والای علمی حضرت معصومه علیها السلام 60

6. زیارتی معادل بهشت 61

7. ثواب زیارت حضرت معصومه علیها السلام 62

8. شهرهای نمونه 62

9. آشیانه آل محمّد علیهم السلام 63

ص: 7

10. حجّت خدا بر همه دنیا 64

11. معدن علم و دانش 66

12. کانون شیعیان 67

13. به قم پناه ببرید! 68

14. سلام و برکات خدا بر قم 68

15. سالم ترین شهرها 70

16. خاک قم مقدّس است 72

17. صورت قم 73

18. پناهگاه فاطمیّون 74

19. پناهگاه شیعیان 75

20. قم و بهشت 76

21. مأمن شیعیان 77

22. هجرت به قم 77

23. مرکز شیعیان و موالیان ائمّه اطهار علیهم السلام 78

ص: 8

24. چرا قم به این اسم نامیده شد؟ 79

25. فلسفه نامگذاری قم 81

26. وجه تسمیه قم 81

27. محلّ رحمت الهی 82

28. بهترین شیعیان 83

29. مشمولان غفران الهی 83

30. مرکز انقلاب 84

31. فضیلت دیگری برای اهل قم 85

32. حافظان دین 86

33. انصار امامان علیهم السلام 86

34. خوشا به حال قمی ها! 87

35. غفران الهی برای اهل قم 87

36. خاستگاه شیعیان حقیقی 87

37. مردم نجیب 88

ص: 9

38. عمران بن عبدالله قمی 89

39. مقام رفیع زکریا بن آدم رحمة الله 90

40. ثواب نماز در مسجد مقدّس جمکران 91

فصل دوم: چهل سؤال مورد ابتلای مسافران / 93

الف) نماز مسافر 95

ب) نماز جماعت 100

ج) امام زمان(عج) 102

د) جمکران 103

ه ) مسائل دیگر 111

فصل سوم: زیارات و ادعیّه /

117

1. زیارت حضرت معصومه علیها السلام 119

2. زیارت آل یاسین 124

ص: 10

3. زیارت عاشورا 133

متن زیارت عاشورا 134

4. دعای توسّل 144

5. زیارت امین الله 153

ص: 11

ص: 12

مقدّمه

بسیاری از شما خوانندگان محترم، مخصوصاً ساحل نشینان از نزدیک، ودیگران ازطریق فیلم ها ونشریات و کتاب ها، کشتی های بادبانی را دیده اید. ناخدای چنین کشتی هایی هر زمان که اراده کند نمی تواند سفر را آغاز نماید، واگر شروع کرده آن را ادامه دهد، بلکه باید درانتظار وزش بادهای مناسبی در جهت موافق مسیر کشتی باشد. سفربا این نوع کشتی ها برای کسانی توأم با موفقیّت وپیروزی است که :

اوّلاً: بتوانند لحظات حسّاس را خوب تشخیص دهند.

وثانیاً: بهترین استفاده را از آن لحظات ارزشمند ببرند.

ص: 13

دربرخی از روایات، فرصت های طلایی که در طول عمر نصیب انسان می شود، به بادهای موافق برای کشتی های بادبانی تشبیه شده، که باید در کمین آن بود، واز آن استفاده کرد. ازجمله در حدیث زیبایی از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می خوانیم :

«اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی اَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ در دوران زندگی شما نسیم های موافقی می وزد، خود را درمعرض آن قرار دهید».(1)

و در حدیث مشابهی به جای «فَتَعَرَّضُوا لَها»، «فَتَرَصَّدُوا لَها»(2) آمده است، یعنی در کمین آن لحظات

باشید، و آن را از دست ندهید، و به بهترین صورت از آن استفاده کنید.

ص: 14

زائران گرامی شهر مقدّس قم، و حرم حضرت معصومه علیها السلام و مسجد مقدّس جمکران! شما عزیزان مشمول روایت فوق، و در مسیر وزش نسیم رحمت الهی قرار گرفته اید، از این فرصت مناسب به بهترین وجه استفاده کنید، تا بعداً افسوس نخورید.

مجموعه پیش روی، برای استفاده هرچه بهتر و بیشتر شما عزیزان از این فرصت استثنایی تهیّه شده، ودر سه فصل خدمت شما تقدیم می گردد :

فصل اوّل: تاریخچه قم و حوزه علمیّه و چهل حدیث(1)

ص: 15

پیرامون فضیلت و جایگاه شهر مقدّس قم وبرخی از اماکن زیارتی آن.

فصل دوم: چهل مسأله از مسائل مورد ابتلای مسافران، مطابق فتاوای مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه).

فصل سوم: 15 زیارت نامه و دعای مناسب چنین سفرهای زیارتی.

امید است خداوند بزرگ این گام کوچک را به لطف وکرمش قبول فرماید، و زوّار محترم، نویسنده و تمام عزیزانی که در تهیّه این اثر سهیم بوده اند را از دعای خیر فراموش نفرمایند.

حوزه علمیّه قم - ابوالقاسم علیان نژادی

22/12/ 1386

ص: 16

ص: 18

زمان خلافت عبدالملک مروان، گروهی از عرب های منسوب به «بنی الاشعر» به قم پناهنده شده ورفته رفته قم را تحت نفوذ خود قرار دادند.

هنگامی که آل اشعر در اواخر قرن اوّل وارد قم شدند، آتشکده قم تخریب شد و به جای آن مسجدی ساختند، واین نخستین مسجدی بود که در قم ساخته شد.(1)

وسال های آغازین قرن دوم، مردم از اختلال و ضعفی که دامنگیر حکومت امویان شد استفاده کرده، و شیعیان از اقصی نقاط کشورهای اسلامی پروانه وار بر گرد وجود پیشوای پنجم اجتماع کرده وبه کسب معارف دینی پرداختند.(1)

هنوز قرن اوّل هجری قمری به پایان نرسیده بود که در پی هجرت چند نفر از شیعیان کوفه به قم، مردم قم به مذهب اهل بیت گرویدند، و این مذهب در سایر شهرهای ایران نیز گسترش یافت، و ایران به عنوان کشور شیعه معروف شد. در ضمن این مطلب پرده از حقیقت مهمّی بر می دارد و آن این که: علیرغم اینکه ایران توسّط طرفداران خلیفه دوم فتح شد، امّا دیری نپایید که بر اثر آزادی و هوشیاری ایرانی ها، مردم با مذهب جعفری آشنا شدند و آمدن چند

ص: 22

نفر از کوفه کافی بود که مردم قم را به مذهب اصیل تشیّع رهنمون سازد.

مشاهیر قم به نام «حمزة بن یسع» به حضور خلیفه رسید، و از وی درخواست کرد که قم از اصفهان مستقل شود، واجازه داده شود نماز جمعه و نماز عید فطر و قربان در آن اقامه گردد و خلیفه تقاضای او را پذیرفت.(1)

حمزة بن یسع پس از استقلال قم، مأمور وصول خراج کشاورزی و تجاری قم شد. او در این باره کوشش فراوانی نمود تا آنجا که حتّی مساحت سرزمین قم را تعیین کرد وخراج ها را جمع نمود، و آنها را به ناچار به خلیفه می رساند.(2)

اوّل هجری در این سرزمین پاشیده شد و دیری نپایید که به صورت یک شهر به تمام معنا شیعه درآمد، و پناهگاه ومأمنی برای پیروان مکتب اهل بیت قرار گرفت.

قم در این مدّت آماده استقبال و پذیرایی از فرزندان جسمانی و روحانی آل علی بود، کافی بود هر یک از دودمان پیامبر صلی الله علیه و آله و پیروان راستین آن حضرتش به این سرزمین آید تا مردم قم با آغوش باز از او استقبال کنند و با کمال عزّت و احترام و خیالی آسوده از دشمنان زندگی کند. بر همین اساس، بسیاری از مردان نامی و سادات جلیل القدر و نواده های پیشوایان مذهب شیعه به این سرزمین آمدند، که در رأس آنها می توان به دختر بزرگ و با عظمت امام موسی بن جعفر علیهما السلام، حضرت فاطمه معصومه علیها السلام اشاره کرد، که با تشریف فرمایی آن بانوی کم نظیر، فصل نوینی در تاریخ قم آغاز شد، و جاذبه قوی

ص: 25

آن حضرت، علما و دانشمندان فراوانی را به سوی این شهر جذب و برکات فراوانی را نصیب قم کرد، که مهم ترین آنها گسترش مراکز علمی بود، که در فصل بعد به آن خواهیم پرداخت.

مدّعاست. ارتباط اهل قم با امام صادق، امام کاظم، امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری علیهم السلام ودر عصر غیبت با نایبان خاص و عام امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در پیشانی تاریخ تشیّع می درخشد، که در اینجا مجال شرح و تفسیر این مطلب و بیان نمونه های تاریخی آن، والطافی که حضرات معصومین علیهم السلام به قمی ها داشته اند نیست.(1)

دگرگونی هایی در این سرزمین ایجاد کرد و این آبادی ها را به ویرانه هایی تبدیل نمود، تا آنجا که قم بارها آباد و ویران شده است.

از جمله این حوادث تلخ می توان به دستبرد سپاهیان غارتگر مغول در قرن هفتم هجری قمری اشاره کرد که ویرانی های بسیاری به بار آورد.

در حدود کمتر از نیم قرن پس از آن، تیمورلنگ به قم حمله کرد، و پس از تلاش بسیار و مقاومت شدید وطولانی مردم، شهر را در تحت سلطه خود درآورد وبسیاری از مردم این شهر را به خاطر مقاومت شجاعانه ای که ابراز داشته بودند از دم تیغ گذراند و قسمت اعظم شهر را ویران نمود. به گونه ای که جان کارترایت، جهانگرد انگلیسی که در سال 1600 میلادی مطابق 967 ه .ق از قم دیدن کرده بود در سفرنامه اش نوشت: «در اثر

ص: 28

ویرانی هایی که تیمورلنگ به جای گذاشته این شهر زیبا تا نصف مساحت واقعی خود تقلیل یافت!».(1)

امّا این کشت و کشتار به همین مقدار پایان نگرفت ودو قتل عام و کشتار دیگر نیز اتّفاق افتاد: یکی قتل عام ابراهیم خان برادر نادرشاه و دیگری قتل عام الله یار خان ازبک در حکومت نادرشاه افشار، که به علّت داشتن اعتقادات شیعی، مردم قم را به خاک و خون کشیدند.

به هر حال قم به دلیل کشت و کشتارها و قتل وغارت ها از قرن هفتم تا قرن نهم که دوران حکومت صفویان بود نتوانست روند رو به رشد و رونق و آبادی خود را حفظ کند؛ ولی از زمان سلطه صفویان در سال 907 که تا سال های 1148 ه .ق ادامه یافت، رشد و رونق قابل ملاحظه ای یافت و در زمان سلطه قاجار که از سال 1200

ص: 29

تا سال 1329 ه .ق به مدت 139 سال ادامه داشت نیز روند رو به رشد این شهر مخصوصآ در قسمت مبانی علمی و دینی ادامه یافت.(1)

از جمله اموری که نشان می دهد قم در زمره شهرهای مورد توجّه حکومت ها بوده این است که در آن ضرابخانه ای برای ضرب سکّه در حکومت های مختلف وجود داشته و هم اکنون در موزه ها، نمونه هایی از آن سکّه ها وجود دارد.(2)

قاجار را خلع کرد و خود بر تخت قدرت تکیه زد و بدینسان حکومت قاجار به تاریخ پیوست(1) و حکومت خاندان پهلوی

آغاز شد و پنجاه وسه سال ادامه داشت و با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در سال 1357 ه .ش آن هم به تاریخ پیوست.

در سال 1316 ه .ش با تصویب تقسیمات جدید کشوری فرمانداری قم تأسیس شد و از آن پس، دیگر نام ونشانی از والی و حاکم و عامل نمی بینیم.(2) قم

همواره در زمان خاندان پهلوی عمدآ مورد بی توجّهی قرار گرفت؛ زیرا خاندان پهلوی علاوه بر اینکه علاقه ای به اسلام نداشتند، از پیشرفت و نفوذ روحانیّت می ترسیدند.

ص: 31

آشنایی با حوزه علمیّه قم امری لازم وضروری است وثمرات و برکات بسیاری خواهد داشت.

راویان حدیث از امامان بودند، وهمه آنها از رجال شیعه محسوب شده و به امامت ائمه اهل البیت علیهم السلام اعتقاد داشتند.(1)

یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان، واژه قم، پنج نفر از پسران سعد بن مالک بن عامر اشعری را نام می برد که در اواخر قرن اوّل جزء هفده تن از علما و راویان حدیث بودند که در ماجرای شکست سپاه عبدالرحمن بن محمد بن اشعث در برابر سپاه حجاج وارد قم شدند. پس از ورود آنها به قم، رفته رفته برادران و پسرعموها و سایر بستگانشان به آنها پیوستند.

نویسنده کتاب «گنجینه دانشمندان» می گوید: اغلب تاریخ نویسان قم نوشته اند که قم با ورود «اشعری ها» دگرگون شد و مرکز علما و محدّثان و راویان و فقها گردید.

ص: 35

گروهی از اشعری ها که به قم آمدند از علمای تابعین بودند که در سپاه عبدالرحمان بن محمد بن اشعث با حجّاج می جنگیدند.(1)

از مطالب فوق نتیجه می گیریم که در اواخر قرن اوّل واوایل قرن دوم زمینه مساعد و خوبی برای پی ریزی مرکزی علمی البتّه به صورت ابتدایی در قم بوجود آمد. زمینه ای که در آینده نه چندان دور حوزه علمیه فراگیر وپرتلاشی را نوید می داد.

نویسنده کتاب گنجینه آثار قم معتقد است که «احوص بن سعد بن مالک اشعری» در اوایل قرن دوم در سرزمین قم بر ضد خلفای اموی شورید و آنجا را پایگاه شیعه امامیّه کرد و برای نخستین بار مکتب امامیّه توسّط عرب اشعری در قم افتتاح شد به طوری که فقه شیعه به طور رسمی در

ص: 36

آن تدریس می شد وحتّی تربیت یافتگان این حوزه به سایر بلاد اسلامی نورافشانی می کردند، که از جمله می توان به «ابوعصیده احمد بن عبید بن ناصح بن بلنجر دیلمی» اشاره کرد که از قم به بغداد رفت و معلّم فرزندان متوکّل (دهمین خلیفه عبّاسی) شد و به فتوای او متوکّل، که به ساحت مقدس حضرت علی علیه السلام و زهرا علیها السلام اسائه ادب کرده بود، کشته شد.(1)

بصره واهواز و فارس به سمت خراسان حرکت کند.(1)

ظاهرآ هدف مأمون این بود که حضرت از کوفه و قم که مرکز عمده شیعیان آن روز بود عبور نکند تا مشکلی برای حکومت وقت حاصل نشود، ولی برخی شواهد تاریخی نشان می دهد که حضرت از مسیر قم به خراسان رفت ومدّت کوتاهی در قم اقامت داشت.

ورود حضرت رضا علیه السلام در سال 200 هجری به قم واستقبال گرم مردم از آن حضرت، بیانگر آن است که در اواخر قرن دوم وآغازقرن سوم هجری در قم زمینه های عمیق و وسیعی برای بروز فرهنگ تشیّع و فقه آل محمّد صلی الله علیه و آله وجود داشته، و چهره های برجسته ای را تربیت کرده که به آنها اشاره خواهد شد.

ص: 38

امامزادگان وراویان احادیث و دانشمندان کوفه و دیگر شهرها به قم، موجب تحوّلات تازه و مؤثّری در استحکام و گسترش تشیّع گردید.

علاوه بر این، نقش بسزایی در تحکیم و گسترش حوزه علمیّه و رفت وآمد و ارتباط علما و راویان و شاگردان برجسته امامان علیهم السلام داشت.

از علما و راویان حدیث قرن اوّل که در قم می زیستند می توان به «عبدالله بن سعد اشعری»، «احوص بن سعد اشعری»، «عبدالرحمن بن سعد اشعری»، «اسحاق بن سعد اشعری» و «نعیم بن سعد اشعری» اشاره کرد.(1)

«عمران بن عبدالله بن سعد اشعری» و برادرش «عیسی» که از شاگردان برازنده امام صادق علیه السلام بودند و در تعلیم و تعلّم فرهنگ و فقه شیعی در قم تلاش مستمر ووسیعی داشتند و در بازسازی حوزه علمی قم نقش بسزایی ایفا کردند را می توان از علمای قرن دوم هجری به شمار آورد.

در مورد علمای قرن سوم هجری می توان به «زکریّا بن آدم بن عبدالله اشعری» که مرقد شریفش در قبرستان شیخان قم است و «احمد بن اسحاق بن عبدالله اشعری»

ص: 41

که وکیل امام حسن عسکری علیه السلام در قم بود و «ابراهیم بن هاشم» که از اصحاب نزدیک امام جواد علیه السلام محسوب می شد و بیش از شش هزار روایت از امامان معصوم علیهم السلام نقل کرده، و «سعد بن عبدالله اشعری قمی» اشاره داشت.

علما و دانشمندان قمی در قرن چهارم فراوانند تا آنجا که نویسنده تاریخ قدیم قم که کتابش را در سال 378 ه .ق نوشته می نویسد: «تعداد علمای شیعه در عصر ما به 266 نفر رسیده، در حالی که عدد علمای اهل سنّت از 14 نفر تجاوز نمی کند».(1)

شخصیّت های علمی بزرگی همچون «علی بن بابویه» پدر ارجمند شیخ صدوق که در رشته های مختلف مخصوصآ فقه صاحب تألیفاتی است و «علی بن ابراهیم» صاحب تفسیر مشهور ودیگر کتب ارزشمند و«ابن قولویه

ص: 42

قمی» نویسنده کتاب کامل الزیارات و «شیخ صدوق» که قریب به سیصد کتاب نوشته و غالب احادیثی که به ما رسیده از برکت قلم اوست، از جمله علما و فقها و راویان حدیث حوزه قم در قرن چهارم بوده اند.

نتیجه اینکه، قم در قرون اوّل تا چهارم دارای حوزه علمیّه بوده، و این مرکز علمی در پرتو وجود علمای بزرگ و فقهای عالی مقام، جایگاه رفیعی داشته است.

«مدارس دینی قم دارای وسایل کافی و علما ومدرسان ومفسّران بزرگ می باشد و کتابخانه هایی مشحون (مملوّ) از کتب فرقه های مختلف در آن وجود دارد. سپس به نام ده مدرسه علمیّه که در آن زمان دایر بوده اشاره می کند».(1)

هفتم یکی از مدارس حوزه علمیّه قم بوده است، بنابراین حوزه علمیّه قم در قرن هفتم رونقی داشته است. ضمنآ این مدرسه هم اکنون به نام مدرسه رضویّه در خیابان آذر قم دایر است.

دوره صفویّه یعنی «شیخ بهایی» و«میرفندرسکی» نیز مدّتی در حوزه علمیّه قم بوده و در مدرسه فیضیّه حجره داشتند.(1)

حضور این علمای برجسته در قم در عصر صفویّه بیانگر آن است که قم در آن دوران، دارای حوزه علمیّه ای فعّال، ومدارس وطلّاب بسیار بوده است.

مدرسه فیضیّه که از قدیمی ترین مدارس علمی قم است در عصر صفویّه تجدید بنا شد و علّت نامگذاری آن به فیضیّه را، سکونت ملّامحسن فیض (متوفی 1091 ه .ق) یا حکیم عبدالرزاق فیّاض لاهیجی در این مدرسه دانسته اند.

«مدرسه مؤمنیّه» در خیابان چهارمردان، و مدرسه «جهانگیرخان» در خیابان آذر مقابل مسجد جامع،

ص: 47

ومدرسه «خان» روبه روی حرم حضرت معصومه علیها السلام در عصر صفویّه ساخته شد.

این آثار نشان می دهد حوزه علمیّه قم در قرون دهم ویازدهم و دوازدهم در عصر صفویّه از رونق خاصی برخوردار بوده است.

با سکونت این مرجع بزرگ تقلید در قم در عصر فتحعلی شاه قاجار، حوزه علمیّه قم شهرت و اهمیّت بیشتری پیدا کرد. یکی دیگر از علمای این عصر مرحوم آیت الله «میرزا محمّد فیض» است که در سال 1370 (در قرن چهاردهم) در سن 77 سالگی رحلت کرد و در صحن عتیق جلوی ایوان طلای بارگاه ملکوتی حضرت معصومه علیها السلام دفن شد.

احداث و بازسازی مدارس متعدّد علمیّه در عصر قاجار، از جمله بازسازی و توسعه مدرسه فیضیّه در سال 1213 وبنای اصلی مدرسه دارالشفاء به دستور فتحعلی شاه وساخت مدرسه حاجی ملاصادق در گذر قاضی قم توسّط میرزا آقاخان از رجال دولتی ناصرالدین شاه و مانند آن، نشان می دهد که حوزه علمیّه در این عصر وارد مرحله تازه ای شد و رونق و گسترش بیشتری یافت.

ص: 49

حوزه علمیّه قم همانگونه که گذشت از عصر امام صادق علیه السلام و توسّط بعضی از شاگردان آن حضرت پی ریزی شد.

آیت الله حائری برای طلّاب علوم دینی امتحان وشهریه قرار داد، و با تدابیر و مدیریت ایشان مدارس قم مملوّ از طلّاب وروحانیون شد و تحولّی عظیم در حوزه علمیه به وجود آمد. آن مرحوم شاگردان بسیاری تربیت کرد که از جمله می توان به حضرات آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی و اراکی رحمة الله اشاره کرد که هر یک از مراجع بزرگ تقلید زمان خود بودند.

گفت ودر مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه علیها السلام دفن شد. پس از ارتحال وی، سه تن از شاگردانش که از علما ومراجع بزرگ عصر خود بودند یعنی آیات عظام حجّت، صدر و خوانساری سرپرستی حوزه را بر عهده گرفتند و تا حدود سال 1364 به تدریج بر عظمت حوزه از نظر کمیّت و کیفیّت افزوده شد ومدرسه حجّتیه در این عصر ساخته شد. تا اینکه در سال 1364 ه .ق از آیت الله بروجردی که از اکابر مراجع آن زمان بود و در بروجرد سکونت داشت برای هجرت به قم دعوت شد، ومعظم له به قم آمد. در طول شانزده سال زعامت آیت الله بروجردی بر حوزه علمیه قم، مدارس، کتابخانه ها، مجالس درس، نشریات ومجلّات عربی وفارسی وعلوم مختلف اسلامی در سطح عمیق و گسترده ای فعّال شد وتعداد طلّاب ساکن در قم از هزار یا دو هزار نفر به شش هزار نفر رسید وحوزه علمیّه به

ص: 52

صورت یک کانون عظیم علمی وفرهنگی ویک دانشگاه با عظمت فقهی شیعه در آمد.(1)

پهلوی مبارزه را آغاز کرد، وسرانجام نور بر ظلمت چیره شد و انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در 22 بهمن سال 1357 ه .ش به پیروزی رسید.

شاهد این مدعاست.

از جمله خدمات حوزه علمیّه قم پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، ایجاد بیش از یکصد مرکز تحقیقاتی، انتشار هزاران عنوان کتاب و مجله، تربیت نویسندگان برجسته و محققین نامدار، پرورش طلّاب و علمای مسئول و برجسته، و مبلغان وگویندگان دانشمند و محقّق برای نیازهای داخل و خارج از کشور، و تعمیر و تجهیز مدارس قدیمی و احداث مدارس جدید و ساخت کتابخانه های متعدّد است، که شرح آن در این مختصر نمی گنجد.

* * *

از آنچه درباره تاریخچه قم و تاریخچه حوزه های علمیّه این سرزمین مقدّس از زمان معصومین علیهم السلام تا به امروز به طور فشرده بیان شد، سرّ روایات آینده که درباره اهمیّت این سرزمین مقدّس وارد شده، کاملا روشن خواهد شد.

ص: 55

ص: 56

امیرالمومنین علیه السلام کوفه است. وحرم ما اهل البیت شهر قم است. و بزودی در قم، زنی از فرزندان من به نام فاطمه دفن می شود که هر کس مرقد او را زیارت کند بهشت بر وی واجب می گردد. راوی گوید: امام صادق علیه السلام این سخن را قبل از تولّد امام کاظم علیه السلام پدر بزرگوار حضرت فاطمه معصومه علیها السلام بیان کرد».(1)

خانم وارد بهشت می شوند».(1)

در روایت دیگری از امام رضا علیه السلام می خوانیم: «اَلا فَمَنْ زارَنی وَهُوَ عَلی غُسْلٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِه کَیَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ؛ آگاه باشید کسی که با غسل زیارت، مرا زیارت کند از گناهانش پاک می شود، همانند روزی که از مادر متولّد شده است».(1)

را به همراه جوابهایش به آنها داد. شادمان به سمت وطن حرکت کردند. اتّفاقاً در مسیر بازگشت امام کاظم علیه السلام را ملاقات کرده، و داستان را برای آن حضرت بازگو نمودند. امام نوشته را گرفت و مطالعه کرد. پاسخ های حضرت معصومه علیها السلام همگی صحیح بود. امام سه بار فرمود : «فِداها اَبُوها؛ پدرش به فدایش باد» با توجّه به این که حضرت معصومه علیها السلام در آن زمان سن و سال زیادی نداشت، این مطلب نشانگر عظمت او از نظر علم و معرفت بود».(1)

حضرت فرمود: «مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّةُ؛ کسی که آن حضرت را زیارت کند پاداشش بهشت است».(1)

کُوفَةَ وَقُمْ وَتِفْلیسَ؛ خداوند ازمیان تمام شهرها، کوفه و قم وتفلیس(1) را برگزیده است».(2)

عین حال خداوند شر دشمنان و هرگونه شر و بدی را از آن شهر دفع می کند».(1)

کوفه را بر دیگر شهرها، ومومنین آن را بر مومنان سایر سرزمینها حجّت قرار داد. و شهر قم را بر سایر شهرها ومردم آن را بر همه اهالی شرق و غرب عالم، از جن وانس، حجّت قرارداد. خداوند شهر قم و مردم آن را مستضعف و ناتوان رها نکرده، بلکه به آنان توفیق داده وآنها را تأیید کرده است. روزگاری خواهد آمد که شهر قم ومردمان آن بر دیگر مردمان حجت باشند. آن روزگار در زمان غیبت قائم ماست تا زمان ظهورش. اگر چنین نبود زمین، اهل خود را در کامش فرو می برد. فرشتگان بلایا را از قم و مردم قم دور می کنند. هیچ ستمگری قصد بدی نسبت به آنان نکند، مگر آن که درهم شکننده ستمگران او را در هم شکند».(1)

ص: 65

دانش و فضیلت خواهد شد تا آنجا که بر روی کره زمین کسی نمی ماند که در دین ضعیف وناتوان باشد،حتّی زنان پرده نشین؛ و این امر نزدیک ظهور قائم ما رخ خواهد داد. خداوند قم و مردم آن را جانشینان حضرت حجّت قرار می دهد. اگر چنین نبود بی شک زمین اهل خود را می بلعید و در روی زمین حجتی باقی نمی ماند. علم و دانش از این شهر به شهرهای دیگر در شرق و غرب عالم سرازیر می شود وبدین سان حجّت خدا بر بندگانش تمام می شود، تا آنجا که در کره خاکی کسی نمی ماند که دین و دانش به اونرسیده باشد؛ سپس حضرت مهدی علیه السلام ظهور می کند».(1)

کرده، که در بخشی از آن آمده است: «وَهُوَ مَعْدِنُ شیعَتِنا؛ قم کانون شیعیان ماست».(1)

فی الْماءِ، ثُمَّ اَشارَ اِلی عیسَی بْنِ عَبْدِاللّهِ(1) فَقالَ: سَلامُ اللّهِ

عَلی اَهْلِ قُمْ. یَسْقَی اللّهُ بِلادَهُمُ الْغَیْثَ، وَیُنْزِلُ اللّهُ عَلَیْهِمُ الْبَرَکاتِ، وَیُبَدِّلُ اللّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ، هُمْ اَهْلُ رُکُوعٍ وَسُجُودٍ وَقِیامٍ وَقُعُودٍ، هُمُ الْفُقَهاءُ الْعُلَماءُ الْفُهَماءُ، هُمْ اَهْلُ الدِّرایَةِ وَالرِّوایَةِ وَحُسْنِ الْعِبادَةِ؛ برفراز قم فرشته ای پیوسته بال و پر می زند. هیچ ستمگری تصمیم سویی در مورد قم نمی گیرد مگر این که خداوند او را (به وسیله آن فرشته) نابود می کند، همانگونه که نمک در آب حل می شود. حضرت سپس از عیسی بن عبدالله قمی یاد کرد و فرمود: سلام و درود خدا بر اهل قم. محلی که خداوند آن را با آب باران سیراب می کند، وبرکاتش را بر اهل آن نازل

ص: 69

می نماید، و گناهان و خطاهای آنان را تبدیل به حسنه می کند. آنان اهل رکوع و سجود و قیام وقعودند. آنها هستند فقها و علما و خردمندان. آنان اهل روایت و درایت و عبادت نیکو هستند».(1)

وَعَمّاً وَعَمَّةً، تِلْکَ الَّتی تُسَمَّی الزَّهْراءُ، بِها مَوْضِعُ قَدَمِ جِبْرَئیلِ، وَهُوَ الْمَوْضِعُ الَّذی نَبَعَ مِنْهُ الْماءُ الَّذی مَنْ شَرِبَ مِنْهُ اَمِنَ مِنَ الدّاءِ؛ سالم ترین مکان ها در آن روز سرزمین کوهستان (ایران) است. هنگامی که خراسان مضطرب وناامن شود وجنگی میان اهالی گرگان و مازندران رخ دهد وسیستان خراب شود، سالم ترین شهرها در آن زمان قم است. شهری که یاران بهترین انسان از نظر پدر

ومادر وجدّ و جده وعمو و عمه از آن خروج می کنند. شهری که به نام زهرا نامیده می شود، شهری که در آن محلّ قدم جبرئیل یافت می شود و از آن قدمگاه چشمه ای جوشیده که هر کس از آن بنوشد از درد در امان خواهد بود».(1)

ص: 71

خدایا! آنها را از هرفتنه ای حفظ کن و از هر هلاکت ونابودی مصون بدار».(1)

مومنانی در این شهر جمع می شوند که در انتظار محمد، وشفاعت وی در روز قیامت و به هنگام حساب و کتاب هستند، در حالی که در راه اهداف فوق، همّ و غم و حزن واندوه بر آنان جاری می گردد».(1)

راحتی مومنان است. و زمانی خواهد آمد که اولیاء ودوستان ما از ما دور می شوند و از شهرهای ما کوچ می کنند، واین کار به مصلحت آنان است، برای این که به ولایت ما شناخته نشوند، و جان ومال خود را حفظ کنند وهر کس به قم و اهل قم نظر بدی کند خداوند او را ذلیل کرده و از رحمتش دور می سازد».(1)

مَدْفُوعٌ عَنْهُما؛ هنگامی که امنیّت از میان مردم رخت بربست، و مردم سوار بر مرکب های جنگی شده، و از همسران خویش و بوی خوش فاصله گرفتند، از آنها فرار کنید. راوی می گوید عرض کردم: فدایت گردم به کجا فرار کنیم؟ فرمود: به سمت کوفه وحوالی آن، یا قم و نواحی آن، زیرا بلا از این دو شهر دفع شده است».(1)

ثُمَّ قالَ: فی قُمْ شیعَتُنا وَمَوالینا؛ به کوفه و حوالی آن و قم واطراف آن پناه ببرید. سپس فرمود: شیعیان و موالیان ما در قم هستند».(1) (گرچه این روایت مربوط به زمان

بنی عبّاس است، ولی اجمالا دلالت دارد که قم جایگاه امنی برای شیعیان خواهد بود).

ووصیت علی بن ابی طالب : است. گفتم: این پیرمرد کلاه به سرکیست؟ گفت: او ابلیس است. گفتم: اینجا چه می کند؟ گفت: می خواهد مردم این سرزمین را از ولایت امیرالمومنین علیه السلام منحرف وبه سوی فسق و فجور دعوت کند. گفتم: درآن سرزمین فرود آئیم. جبرئیل مرا با سرعت فوق العاده زیاد در آنجا فرود آورد. خطاب به ابلیس گفتم : قُمْ یا مَلْعُونُ! فَشارِکْ اَعْدائَهُمْ فی اَمْوالِهِمْ وَاَوْلادِهِمْ وَنِسائِهِمْ، فَاِنَّ شیعَتی وَشیعَةَ عَلِیٍّ لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ، فَسُمِّیَتْ قُمْ؛ ای دورمانده از رحمت خدا برخیز (و از این سرزمین دور شو) و با دشمنان اهالی این سرزمین در اموال و اولاد و همسرانشان شریک شو؛ زیرا راه نفوذی برای تو بر شیعیان من و شیعیان علی بن ابی طالب وجود ندارد. به همین مناسبت آن سرزمین قم نامیده شد».(1)

ص: 80

یَجْتَمِعُونَ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِ، وَیَقُومُونَ مَعَهُ وَیَسْتَقیمُونَ عَلَیْهِ وَیَنْصُرُونَهُ؛ از آن جهت قم را قم نامیده اند که مردم آن بر گرد قائم آل محمّد صلوات الله علیه اجتماع نموده، و همراه او قیام می کنند، و در راه او پایداری می ورزند، و به یاریش بر می خیزند».(1)

عسکری علیه السلام شنیدم که فرمود: «اَهْلُ قُمْ وَاَهْلُ آبَةِ(1) مَغْفُورٌ

لَهُمْ لِزِیارَتِهِمْ لِجَدّی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضا علیه السلام بِطُوسٍ؛ مردم قم و مردم آبة مورد غفران وبخشش الهی قرار گرفته اند؛ زیرا توفیق زیارت قبر جدّم علی بن موسی الرضا علیه السلام را در طوس یافته اند».(2)

قطعات آهن استوارند، طوفانها آنها را به لرزه نمی اندازد و از جنگ خسته نمی شوند و ترسی از خود نشان نمی دهند، بر خدا توکّل دارند وعاقبت از آنِ پرهیزکاران است».(1)

قمی ها هستند».(1)

از مردم قم خدمت حضرت رسیده، و بر آن حضرت سلام کردند. حضرت جواب سلامشان را داد و آنها را گرامی داشت، سپس به آنها فرمود: مَرْحَباً بِکُمْ واَهْلاً! فَأَنْتُمْ شیعَتُنا حَقّاً؛ آفرین و درود بر شما! شما قمی ها شیعیان حقیقی ما هستید».(1)

اهل قم - ما اَرادَهُمْ جَبّارٌ مِنَ الْجَبابِرَةِ إلّا قَصَمَهُ اللّهُ!؛ وی ازمردم نجیب قم بود. مردمی که هرگاه ظالمین قصد سویی نسبت به آنهاداشته باشندخداوندآنهارادرهم می شکند».(1)

عمران از خدمت امام مرخص شد، کسی پرسید: این آقا (که اینقدر مورد احترام شما قرار گرفت) چه کسی بود؟ فرمود : فرد نجیبی از قوم نجباء (مردم قم) بود. مردمی که هرگاه ستمگری قصد بدی نسبت به آنها کند، خداوند او را درهم می شکند».(1)

تو از قم دفع می شود، همانگونه که از اهل بغداد به خاطر وجود (پدرم) امام کاظم علیه السلام دفع می گردد».(1)

ص: 92

ص: 94

قضای پدر و مادر مرحوم یا دیگر در گذشتگان را بجا آورد؟ در صورت جواز، شکسته است یا کامل؟

جواب: اشکالی ندارد، ونماز را به همان صورتی که قضا شده باید بجا آورد، یعنی اگر در وطن از آنها قضا شده در سفر باید کامل بجا آورید.

سؤال 4. پس از اذان ظهر از وطن حرکت کردم و با این که می توانستم نماز ظهر و عصر را در وطن بخوانم آن را به شهر مقصد موکول کردم و قبل از غروب آفتاب به مقصد رسیدم ولی فراموش کردم نمازم را بخوانم، اکنون قضای آن را شکسته بجا آورم یا تمام؟ در عکس فرض مسأله حکم چیست؟

جواب: قضای آن در صورت اوّل شکسته و در صورت دوّم تمام است.

سؤال 5. آیا مسافر می تواند نوافل نمازهای یومیّه را

ص: 96

بجا آورد؟

جواب: می تواند نوافل نمازهای صبح و مغرب و نافله شب را بجا آورد.

سؤال 6. مسافری در سفر نمازهای چهار رکعتی را تمام وروزه گرفته است، بعد فهمیده که در سفر باید نمازها را شکسته و روزه را ترک کند. آیا قضای نمازها و روزه های مذکور لازم است؟

جواب: اگر حکم سفر را به هیچ وجه نشنیده است قضا ندارد، ولی اگر شنیده و فراموش کرده احتیاط آن است که قضا کند.

سؤال 7. فلسفه شکسته شدن نماز مسافر چیست؟

جواب: علیرغم تسهیلات زیادی که در مسافرتها ایجاد شده، حتّی در عصر و زمان ما سفر برای غالب مردم مشکلات روحی وجسمی مخصوص خود را

ص: 97

دارد، بدین جهت به ما دستور داده اند که نمازهای چهار رکعتی را در سفر (البتّه با شرایطی که در رساله ها آمده) شکسته بخوانیم و ما باید تابع دستورات دین باشیم و احکام ناظر بر مشکلات غالب مردم است.

سؤال 8. علاقه زیادی جهت تشرّف به قم و زیارت مکان های مقدّس آن، و دیدار با علمای دین دارم؛ ولی پدر ومادرم اجازه نمی دهند که بدون آنها سفر کنم، آیا جلب رضایت آنها برای چنین سفرهایی لازم است؟ و در صورت لزوم و عدم جلب رضایتشان، نمازهایم شکسته است یا تمام؟

جواب: اگر آنها ناراحت می شوند سفر شما جایز نیست ونمازتان تمام است، و اگر فقط امر و نهی می کنند امّا ناراحت نمی شوند اشکال ندارد.

ص: 98

سؤال 9. اینجانب هفته ای دو روز به محلّ تحصیل، که بیش از مسافت شرعی است، رفت و آمد دارم که طبق فتوای شما نمازم شکسته است. امّا اخیراً نذر کرده ام که چهل هفته شبهای چهارشنبه به مسجد جمکران مشرّف شده، و اعمالش را بجا آورم. در طول این چهل هفته، که هفته ای سه روز در سفر خواهم بود، نماز و روزه ام را در سفر تحصیلی و زیارتی چگونه بجا آورم؟

جواب: در تمام این سفرها نماز و روزه شما تمام است.

سؤال 10. با توجّه به این که جنابعالی کسی که هفته ای یک روز به مسافت شرعی سفر می کند را کثیرالسفر نمی دانید و من هر هفته به زیارت حضرت معصومه علیها السلام ومسجد مقدّس جمکران مشرّف می شدم، آیا می توانم در این مسأله به فتوای مراجع بزرگواری که فتوی به کامل

ص: 99

بودن نماز می دهند رجوع کنم؟

جواب: با توجّه به این که ما در این مسأله فتوی داریم رجوع به غیر اشکال دارد.

حکمی دارد؟

جواب: در صورتی که هتک نماز جماعت یا توهین به امام جماعت محسوب شود جایز نیست؛ در غیر این صورت اشکالی ندارد.

سؤال 13. با توجّه به شکسته بودن نماز زائران مسافر، چنانچه چند صف نماز جماعت همه زائر باشند و در نماز ظهر وعصر و عشا در رکعت دوم سلام دهند سپس بلافاصله برخواسته و دو رکعت نماز قضای صبح نیّت کنند، آیا اتّصال صفهای بعدی برقرار می شود؟

جواب: اتّصال برقرار نمی شود، ولی نمازهای آنها خودبه خود فرادی می شود و صحیح است.

سؤال 14. با توجّه به این که شرکت در نماز جمعه بر مسافران لازم نیست، آیا می توانند در اوّل وقت، نماز هر را به جماعت یا فرادی بخوانند،تا فضیلت نماز جماعت و اوّل

ص: 101

وقت را درک کنند؟

جواب: اشکالی ندارد؛ ولی تظاهر به جماعت در حضور مردم نکنند.

سؤال 17. آیا دیدار با امام زمان علیه السلام ممکن است؟

جواب: دیدار با آن حضرت امکان پذیر است، امّا غالب کسانی که چنین توفیقی پیدا می کنند آن را برای دیگران نقل نمی کنند.

بشمارند و در آن جا چهار رکعت نماز بگذارند :

1- دو رکعت نماز تحیّت مسجد که در هر رکعتی یک مرتبه «حمد» و هفت مرتبه سوره «قل هو الله احد» بخوانند و هفت بار ذکر رکوع و در هر سجده هفت بار نیز ذکر سجود را بگویند (در رکوع هفت بار بگوید سبحان ربّی الْعظیم و بحمده و در سجده هفت بار بگوید سبحان ربّی الأعلی و بحمده).

2- دو رکعت نماز امام زمان علیه السلام بخواند به این نحو که، در رکعت اوّل سوره «حمد» را آغاز کند و چون به جمله «ایّاک نعبد وایّاک نستعین» رسید، صد مرتبه آن را تکرار نماید وسپس بقیّه حمد را تا آخر بخواند (آنگاه یک مرتبه سوره «قل هو اللّه احد» را بخواند) و ذکر رکوع و سجود را هفت مرتبه بگوید و رکعت دوم را نیز به همین صورت انجام دهد. پس از نماز یک بار بگوید: لا اِلهَ اِلاَّ اللّه

ص: 104

وسپس تسبیح حضرت زهرا علیها السلام را بگوید؛ آنگاه سر به سجده بگذارد و صد بار صلوات بفرستد.

امام زمان علیه السلام فرمود: «فَمَنْ صَلّاهُما فَکَاَنَّما صَلّی فِی الْبَیْتِ الْعَتیقِ؛ هر کس این دو نماز را (به این نحو) انجام دهد گویا در کعبه نماز خوانده است».(1)

سؤال 18. اگر در تعداد ذکرهایی که در نماز تحیّت ونماز آقا امام زمان علیه السلام باید به مقدار خاصّی تکرار شود، شک کنیم، بنا را بر بیشتر بگذاریم یا کمتر؟

جواب: بنا را بر کمتر بگذارید.

سؤال 19. آیا در نماز تحیّت و نماز آقا امام زمان علیه السلام حتماً باید سوره توحید خوانده شود، یا از سوره های دیگر هم می توان استفاده کرد؟ در مورد ذکر رکوع و سجده نیز

ص: 105

«سبحان ربی العظیم وبحمده» و «سبحان ربی الاعلی وبحمده» خصوصیّت دارد، یا می توان 21 بار «سبحان الله» گفت؟

جواب: تغییر آن مانعی ندارد؛ ولی بهتر آن است که به همان صورت باشد.

سؤال 20. اقامه نماز امام زمان علیه السلام به هنگام نماز جماعت چه حکمی دارد؟

جواب: اشکالی ندارد، ولی بهتر این است که آن را رها کند وبه جماعت بپیوندد.

سؤال 21. چنانچه به هنگام خواندن نماز تحیّت یا نماز آقا امام زمان علیه السلام نماز جماعت برپا شود، آیا برای درک فضیلت نماز جماعت می توان این نمازهای مستحبی را رها کرد، یا از مستحبّات آن صرفنظر نمود؟

جواب: مانعی ندارد.

ص: 106

سؤال 22. زنانی که عذر شرعی دارند و برای زیارت به قم سفر کرده اند، آیا می توانند وارد حرم حضرت معصومه علیها السلام وحیاط مسجد مقدّس جمکران شوند؟

جواب: اشکالی ندارد، ولی در مسجد بالاسر حضرت معصومه علیها السلام نروند.

سؤال 23. با توجّه به این که در فصل بهار و تابستان بسیاری از خانواده ها در حیاط مسجد مقدّس جمکران استراحت کرده ودر همانجا نماز می خوانند و در بعضی مواقع خانم ها جلوتر از آقایان به نماز می ایستند، نمازشان چه حکمی دارد؟

جواب: در صورتی که حدود پنج متر از همدیگر فاصله داشته باشند اشکالی ندارد، در غیر این صورت نماز کسی که قبلاً وارد نماز شده صحیح ونماز دومی باطل است.

ص: 107

سؤال 24. برخی از زائران مسجد مقدّس جمکران اصرار دارند که در محراب مسجد، نماز امام زمان علیه السلام را بخوانند، آیا آن مکان فضیلت خاصّی برای این منظور دارد؟

جواب: تفاوتی با قسمت های دیگر مسجد ندارد.

سؤال 25. بسیاری از زوّار مسجد مقدّس جمکران به هنگام ورود به حیاط مسجد، دست بر سینه گذاشته و به حضرت مهدی علیه السلام سلام می دهند، و برخی نیز به هنگام خروج به سمت مسجد برگشته و این کار را تکرار می کنند، چه حکمی دارد؟

جواب: این کارها در احادیث و روایات وارد نشده است.

سؤال 26. کارهای زیر، که باعث از بین رفتن حضور قلب نمازگزاران می شود، چه حکمی دارد؟

ص: 108

1. روشن بودن موبایل، 2. خواندن دعاهای دسته جمعی، 3. صدا کردن افرادی که خانواده آنها منتظرشان هستند، 4. تقاضای صلوات از دیگران.

جواب: هر کاری که به حضور قلب نمازگزاران لطمه بزند باید ترک شود.

سؤال 27. عریضه نویسی و انداختن آن در چاه مسجد مقدّس جمکران چه حکمی دارد؟

جواب: بهتر آن است که در شرایط فعلی به جای نوشتن عریضه سحرگاهان بیدار شوید و نماز شب بخوانید، سپس به ساحت قدس آن حضرت متوسّل شوید.

سؤال 28. اگر هنگام تشرّف به مسجد مقدّس جمکران نماز واجب خود را نخوانده باشیم، و در آنجا به جماعت یا به صورت فرادی بخوانیم، سپس قصد خواندن نماز امام زمان علیه السلام را داشته باشیم، آیا خواندن نماز تحیّت هم لازم

ص: 109

است، یا فقط نماز امام زمان علیه السلام را بخوانیم؟

جواب: نماز تحیّت لازم نیست، ولی به نیّت رجا می توانید بخوانید.

سؤال 29. چنانچه به هنگام خواندن نماز تحیّت مسجد مقدّس جمکران، یا نماز امام زمان علیه السلام فراموش کنیم ذکر رکوع یا سجده یا سوره توحید ومانند آن - که باید به مقدار معیّنی تکرار شود - را تکرار کنیم نماز چه حکمی دارد؟

جواب: اگر از محل آن گذشته اید وظیفه ای ندارید و نمازتان صحیح است.

سؤال 30. با خانواده وعده گذاشته ایم که در ساعت معیّن حرکت کنیم. هنگام وعده فرا رسیده و من هنوز صد صلوات آخر نماز امام زمان علیه السلام را نخوانده ام. برای این که خلف وعده نکنم آیا می توانم صلواتها را در بین راه بگویم؟

جواب: اشکالی ندارد.

ص: 110

می کنند، این کار چه حکمی دارد؟

جواب: لازم است دعا و زیارات به همان شکلی که از حضرات معصومین علیهم السلام برای ما نقل شده خوانده شود و چیزی از خودمان برآن نیفزائیم.

سؤال 34. گاه برخی از مسافران اشیای قیمتی پیدا می کنند، که برای آنها امکان اعلان آن به گونه ای که در رساله های توضیح المسائل آمده نمی باشد،آیاهمین که آن را به محلّ اشیای گمشده تحویل دهند کفایت می کند، یا وظیفه دیگری دارند؟

جواب: در صورتی که راهی جز این نداشته باشند همین کار کافی است.

سؤال 35. دوست دارم سیزده و چهارده و پانزده ماه رجب را به قم سفر کرده و در مسجد مقدّس جمکران معتکف شوم، ولی اقامت ده روز درقم برایم ممکن نیست.

ص: 112

آیا می توانم با نذر معتکف شوم؟

جواب: اعتکاف در سفر با نذر اشکال دارد.

سؤال 36. چنانچه یقین داشته باشم در طول سفر زیارتی به قم و جمکران مرتکب گناه یا گناهانی می شوم واگر در شهر خودم بمانم مرتکب آن گناهان نخواهم شد، چنین سفری چه حکمی دارد؟

جواب: چنین سفری را ترک کنید، ولی توجّه داشته باشید که دراین مسایل گرفتار وسواس نشوید.

سؤال 37. تهیّه سوغاتی در سفرهای زیارتی چه حکمی دارد؟

جواب: در حدّ معقول و متعارف و به دور از اسراف مستحب است.

سؤال 38. شخصی نذر کرده به مدّت یک ماه روزهای

ص: 113

چهارشنبه را روزه بگیرد، در یکی از شب های چهارشنبه به قم مسافرت کرده و روز چهارشنبه قبل از ظهر نمی تواند به وطن بازگردد، آیا می تواند در سفر به نذرش عمل کند؟ اگر جواب منفی است چه وظیفه ای دارد؟

جواب: در صورتی که واقعاً توانایی ندارد، آن روز را احتیاطاً روزه می گیرد و بعداً قضا می کند.

سؤال 39. با توجّه به این که برخی از مسافرانی که به هتل ها و مسافرخانه ها می روند احکام شرعی را رعایت نمی کنند، آیا لازم است از تماس دست و بدن مرطوب با اسباب و لوازم موجود در این مکان ها اجتناب شود؟

جواب:تایقین به نجاست نداشته باشید اجتناب لازم نیست.

سؤال 40. در صورتی که قسمتی از امکنه مقدّسه که مسجد نیست نجس شود، و خود قادر بر تطهیر آن نباشیم،

ص: 114

آیا لازم است به بقیّه زوّار ومسافران اطّلاع داده شود، یا باید به مسؤولین آن مکان گفته شود تا آنجا را تطهیر کنند؟

جواب: احتیاط آن است که به مسؤولین آنجا اطّلاع داده شود.

ص: 115

ص: 116

ص: 118

«اَلسَّلامُ عَلی آدَمَ صَفْوَةِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلی نُوحٍ نَبِیِّ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلی اِبْراهیمَ خَلیلِاللهِ، اَلسَّلامُ عَلی مُوسی کَلیمِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلی عیسی رُوحِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خَیْرَ خَلْقِاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صَفِیَّاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِ اللهِ خاتَمَ النَّبِیّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ عَلِیَّ بْنَ اَبیطالِبٍ، وَصِیَّ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ سَیِّدَةَ نِسآءِ الْعالَمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُما یا سِبْطَیْ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ، وَسَیِّدَیْ شَبابِ اَهْلِ الْجَّنَةِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَ

ص: 120

الْعابِدینَ، وَقُرَّةَ عَیْنِالنّاظِرینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ باقِرِ الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِیِّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصّادِقَ الْبآرَّ الاَْمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ الطّاهِرَ الطُّهْرَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضا الْمُرْتَضی، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ التَّقِیَّ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِیَّ النّاصِحَ الاَْمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَلسَّلامُ عَلَی الْوَصیِّ مِنْ بَعْدِهِ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی نُورِکَ وَسِراجِکَ، وَوَلِیِّ وَلِیِّکَ، وَوَصِیِّ وَصِیِّکَ، وَحُجَّتِکَ عَلی خَلْقِکَ،

ص: 121

اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ فاطِمَةَ وَخَدیجَةَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ وَلِیِّ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا اُخْتَ وَلِیِّ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا عَمَّةَ وَلِیِّاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا بِنْتَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ، وَحَشَرَنا فی زُمْرَتِکُمْ، وَاَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِیِّکُمْ، وَسَقانا بِکَاْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ اَبیطالِبٍ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْکُمْ، اَسْئَلُ اللهَ اَنْ یُرِیَنا فیکُمُ السُّرُورَ

ص: 122

وَالْفَرَجَ، وَاَنْ یَجْمَعَنا وِاِیّاکُمْ فی زُمْرَةِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَاَنْ لایَسْلُبَنا مَعْرِفَتَکُمْ، اِنَّهُ وِلِیٌّ قَدیرٌ، اَتَقَرَّبُ اِلَی اللهِ بِحُبِّکُمْ، وَالْبَرآئَةِ مِنْ اَعْدآئِکُمْ، وَالتَّسْلیمِ اِلَی اللهِ راضِیاً بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلا مُسْتَکْبِرٍ، و عَلی یَقینِ ما اَتی بِهِ مُحَمَّدٌ وَبِهِ راضٍ، نَطْلُبُ بِذلِکَ وَجْهَکَ یا سَیِّدی، اَللّهُمَّ وَرِضاکَ وَالدّارَ الاْخِرَةَ، یا فاطِمَةُ اشْفَعی لی فیِ الْجَنَّةِ، فَاِنَّ لَکِ عِنْدَ اللهِ شَاْناً مِنَ الشَّاْنِ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ اَنْ تَخْتِمَ لی بِالسَّعادَةِ، فَلا تَسْلُبْ مِنّی ما اَنَا فیهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ، اَللّهُمَّ

ص: 123

اسْتَجِبْ لَنا، وَتَقَبَّلْهُ بِکَرَمِکَ وَعِزَّتِکَ، وَبِرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ، وَصَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ اَجْمَعینَ، وَسَلَّمَ تَسْلیماً یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ».(1)

تَعْقِلُونَ، وَ لا مِنْ اَوْلِیائِهِ تَقْبَلُونَ، حِکْمَةٌ بالِغَةٌ فَما تُغْنِی النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ، اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبادِ اللهِ الصّالِحینَ. هر گاه خواستید بوسیله ما به خدا، و به سوی ما توجّه کنید، این زیارت را بخوانید.

این زیارت مطابق نقل «بحارالانوار» چنین است :

«سَلامٌ عَلی آلِ یس، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا داعِیَ اللهِ وَرَبّانِیَّ آیاتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا بابَ اللهِ وَدَیّانَ دینِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خَلیفَةَ اللهِ وَناصِرَ حَقِّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حُجَّةَ اللهِ وَدَلیلَ اِرادَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا تالِیَ کِتابِ اللهِ وَتَرْجُمانَهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ فی آناءِ لَیْلِکَ وَاَطْرافِ نَهارِکَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقِیَّةَ اللهِ

ص: 125

فی اَرْضِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا میثاقَ اللهِ الَّذی اَخَذَهُ وَوَکَّدَهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وَعْدَ اللهِ الَّذی ضَمِنَهُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ، وَالْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ، وَالْغَوْثُ وَالرَّحْمَةُ الْواسِعَةُ، وَعْداً غَیْرَ مَکْذُوبٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تَقُومُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تَقْعُدُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تَقْرَءُ وَتُبَیِّنُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تُصَلّی وَتَقْنُتُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تَرْکَعُ وَتَسْجُدُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تُهَلِّلُ وَتُکَبِّرُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تَحْمَدُ وَتَسْتَغْفِرُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تُصْبِحُ وَتُمْسی، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ فِی اللَّیْلِ اِذا

ص: 126

یَغْشی، وَالنَّهارِ اِذا تَجَلّی، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الاِْمامُ الْمَاْمُونُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَاْمُولُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ بِجَوامِعِ السَّلامِ، اُشْهِدُکَ یا مَوْلایَ اَنّی اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ، وَاَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، لا حَبیبَ اِلاَّ هُوَ وَاَهْلُهُ، وَاُشْهِدُکَ یا مَوْلایَ اَنَّ عَلِیّاً اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ حُجَّتُهُ، وَالْحَسَنَ حُجَّتُهُ، وَالْحُسَیْنَ حُجَّتُهُ، وَعَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ حُجَّتُهُ، وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ، وَجَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍّ حُجَّتُهُ، وَمُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ حُجَّتُهُ، وَعَلِیَّ بْنَ مُوسی حُجَّتُهُ، وَمُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ، وَعَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ

ص: 127

حُجَّتُهُ، وَالْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ، وَاَشْهَدُ اَنَّکَ حُجَّةُ اللهِ، اَنْتُمُ الاَْوَّلُ وَالاْخِرُ، وَ اَنَّ رَجْعَتَکُمْ حَقٌّ لا رَیْبَ فیها، یَوْمَ لا یَنْفَعُ نَفْساً ایمانُها، لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ اَوْ کَسَبَتْ فی ایمانِها خَیْراً، وَاَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ، وَاَنَّ ناکِراً وَنَکیراً حَقٌّ، وَاَشْهَدُ اَنَّ النَّشْرَ حَقٌّ، وَالْبَعْثَ حَقٌّ، وَاَنَّ الصِّراطَ حَقٌّ، وَالْمِرْصادَ حَقٌّ، وَالْمیزانَ حَقٌّ، وَالْحَشْرَ حَقٌّ، وَالْحِسابَ حَقٌّ، وَالْجَنَّةَ وَالنّارَ حَقٌّ، وَالْوَعْدَ وَالْوَعیدَ بِهِما حَقٌّ، یا مَوْلایَ شَقِیَ مَنْ خالَفَکُمْ، وَسَعِدَ مَنْ اَطاعَکُمْ، فَاشْهَدْ عَلی ما اَشْهَدْتُکَ عَلَیْهِ، وَ اَنَا وَلِیٌّ لَکَ، بَریٌ

ص: 128

مِنْ عَدُوِّکَ، فَالْحَقُّ ما رَضیتُمُوهُ، وَ الْباطِلُ ما اَسْخَطْتُمُوهُ، وَالْمَعْرُوفُ ما اَمَرْتُمْ بِهِ، وَالْمُنْکَرُ ما نَهَیْتُمْ عَنْهُ، فَنَفْسی مُؤْمِنَةٌ بِاللهِ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، وَبِرَسُولِهِ وَبِاَمیرِالْمُؤْمِنینَ، وَبِکُمْ یا مَوْلایَ، اَوَّلِکُمْ وَآخِرِکُمْ، وَنُصْرَتی مُعَدَّةٌ لَکُمْ، وَمَوَدَّتی خالِصَةٌ لَکُمْ، آمینَ آمینَ * آنگاه این دعا خوانده شود: اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ نَبِیِّ رَحْمَتِکَ، وَکَلِمَةِ نُورِکَ، وَاَنْ تَمْلاََ قَلْبی نُورَ الْیَقینِ، وَصَدْری نُورَ الاْیمانِ، وَفِکْری نُورَ النِّیّاتِ، وَعَزْمی نُورَ الْعِلْمِ، وَقُوَّتی نُورَ الْعَمَلِ، وَلِسانی نُورَ

ص: 129

الصِّدْقِ، وَدینی نُورَ الْبَصآئِرِ مِنْ عِنْدِکَ، وَبَصَری نُورَ الضِّیآءِ، وَسَمْعی نُورَ الْحِکْمَةِ، وَمَوَدَّتی نُورَ الْمُوالاةِ لِمُحَمَّدٍ وَآلِهِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، حَتّی اَلْقاکَ وَقَدْ وَفَیْتُ بِعَهْدِکَ وَمیثاقِکَ، فَتُغَشّیَنی رَحْمَتَکَ، یا وَلِیُّ یا حَمیدُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ حُجَّتِکَ فی اَرْضِکَ، وَخَلیفَتِکَ فی بِلادِکَ، وَالدّاعی اِلی سَبیلِکَ، وَالْقآئِمِ بِقِسْطِکَ، وَالثّآئِرِ بِاَمْرِکَ، وَلِیِّ الْمُؤْمِنینَ، وَبَوارِ الْکافِرینَ، وَمُجَلِّی الظُّلْمَةِ، وَمُنیرِ الْحَقِّ، وَالنّاطِقِ بِالْحِکْمَةِ وَالصِّدْقِ، وَکَلِمَتِکَ التّآمَّةِ فی اَرْضِکَ، اَلْمُرْتَقِبِ الْخآئِفِ،

ص: 130

وَالْوَلِیِّ النّاصِحِ، سَفینَةِ النَّجاةِ، وَعَلَمِ الْهُدی، وَنُورِ اَبْصارِ الْوَری، وَ خَیْرِ مَنْ تَقَمَّصَ وَارْتَدی، وَ مُجَلِّی الْعَمی، اَلَّذی یَمْلاَُ الاَْرْضَ عَدْلاً وَقِسْطاً، کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوْراً، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی وَلِیِّکَ وَابْنِ اَوْلِیآئِکَ الَّذینَ فَرَضْتَ طاعَتَهُمْ، وَاَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ، وَاَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَطَهَّرْتَهُمْ تَطْهیراً، اَللّهُمَّ انْصُرْهُ وَانْتَصِرْ بِهِ لِدینِکَ، وَانْصُرْ بِهِ اَوْلِیآئَکَ، وَ اَوْلِیآئَهُ وَشیعَتَهُ وَاَنْصارَهُ، وَاجْعَلْنا مِنْهُمْ، اَللّهُمَّ اَعِذْهُ مِنْ شَرِّ کُلِّ باغٍ وَطاغٍ، وَمِنْ شَرِّ جَمیعِ خَلْقِکَ، وَاحْفَظْهُ مِنْ

ص: 131

بَیْنَ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ، وَعَنْ یَمینِهِ وَعَنْ شِمالِهِ، وَاحْرُسْهُ وَامْنَعْهُ مِنْ اَنْ یُوصَلَ اِلَیْهِ بِسُوءٍ، وَاحْفَظْ فیهِ رَسُولَکَ، وَآلَ رَسُولِکَ، وَاَظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ، وَاَیِّدْهُ بِالنَّصْرِ، وَانْصُرْ ناصِریهِ، وَاخْذُلْ خاذِلیهِ، وَاقْصِمْ قاصِمیهِ، وَاقْصِمْ بِهِ جَبابِرَةَ الْکُفْرِ، وَاقْتُلْ بِهِ الْکُفّارَ وَالْمُنافِقینَ، وَجَمیعَ الْمُلْحِدینَ حَیْثُ کانُوا مِنْ مَشارِقِ الاَْرْضِ وَ مَغارِبِها، بَرِّها وَبَحْرِها، وَامْلاَْ بِهِ الاَْرْضَ عَدْلاً، وَاَظْهِرْ بِهِ دینَ نَبِیِّکَ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَاجْعَلْنِی اللّهُمَّ مِنْ اَنْصارِهِ وَ اَعْوانِهِ، وَ اَتْباعِهِ وَشیعَتِهِ، وَاَرِنی فی آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ

ص: 132

السَّلامُ ما یَاْمُلُونَ، وَفی عَدُوِّهِمْ ما یَحْذَرُونَ، اِلهَ الْحَقِّ آمینَ، یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ».(1)

یادآوری: این زیارت از زیارات مطلقه است واختصاصی به سرداب مقدّس ندارد، لذا در هر زمان

- مخصوصآ عصر جمعه - می توان آن را خواند.

سوی خداوند برای او آورده است.

اضافه بر این، طبق روایتی از امام صادق علیه السلام، آن حضرت واجداد معصومش : ضمانت کرده اند هر کس این زیارت را ودعای بعد از آن را بخواند، زیارتش مقبول درگاه خداوند ودعایش مستجاب و اهل بهشت خواهد بود و حتّی شفاعتش در حقّ دیگران پذیرفته خواهد شد.(1)

خلاصه هر قدر در فضیلت این زیارت گفته شود کم است، ولی نباید فراموش کرد که شرطِ گرفتن نتیجه آن است که زایر محتوای زیارت را درک کند و در مسیر آن حرکت نماید.

متن زیارت عاشورا

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ

ص: 134

یَابْنَ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ، وَابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللهِ وَابْنَ ثارِهِ، وَالْوِتْرَ الْمَوْتُورَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَعَلَی الاَْرْواحِ الَّتی حَلَّتْ بِفِنآئِکَ، عَلَیْکُمْ مِنّی جَمیعاً سَلامُ اللهِ اَبَداً ما بَقیتُ وَبَقِیَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ، یا اَباعَبْدِاللهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّةُ، وَجَلَّتْ وَعَظُمَتِ الْمُصیبَةُ بِکَ عَلَیْنا وَعَلی جَمیعِ اَهْلِالاِْسْلامِ، وَجَلَّتْ وَعَظُمَتْ مُصیبَتُکَ فِی السَّمواتِ، عَلی جَمیعِ اَهْلِ السَّمواتِ، فَلَعَنَ اللهُ اُمَّةً اَسَّسَتْ اَساسَ الظُّلْمِ وَالْجَوْرِ

ص: 135

عَلَیْکُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ، وَلَعَنَ اللهُ اُمَّةً دَفَعَتْکُمْ عَنْ مَقامِکُمْ، وَاَزالَتْکُمْ عَنْ مَراتِبِکُمُ الَّتی رَتَّبَکُمُاللهُ فیها، وَلَعَنَاللهُ اُمَّةً قَتَلَتْکُمْ، وَلَعَنَ اللهُ الْمُمَهِّدینَ لَهُمْ بِالتَّمْکینِ مِنْ قِتالِکُمْ، بَرِئْتُ اِلَی اللهِ وَاِلَیْکُمْ مِنْهُمْ، وَمِنْ اَشْیاعِهِمْ وَاَتْباعِهِمْ وَاَوْلِیآئِهِم، یا اَباعَبْدِاللهِ اِنّی سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ، وَحَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ، وَلَعَنَ اللهُ آلَ زِیادٍ وَآلَ مَرْوانَ، وَلَعَنَاللهُ بَنیاُمَیَّةَ قاطِبَةً، وَلَعَنَاللهُ ابْنَ مَرْجانَةَ، وَلَعَنَاللهُ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ، وَلَعَنَ اللهُ شِمْراً، وَلَعَنَاللهُ اُمَّةً اَسْرَجَتْ وَاَلْجَمَتْ وَتَنَقَّبَتْ لِقِتالِکَ، بِاَبی اَنْتَ وَاُمّی، لَقَدْ عَظُمَ

ص: 136

مُصابی بِکَ، فَاَسْئَلُاللهَ الَّذی اَکْرَمَ مَقامَکَ وَاَکْرَمَنی بِکَ، اَنْ یَرْزُقَنی طَلَبَ ثارِکَ مَعَ اِمامٍ مَنْصُورٍ مِنْ اَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْنی عِنْدَکَ وَجیهاً بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ فِی الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، یا اَبا عَبْدِاللهِ، اِنّی اَتَقَرَّبُ اِلی اللهِ وَاِلی رَسُولِهِ، وَاِلی اَمیرِالْمُؤْمِنینَ وَاِلی فاطِمَةَ، وَاِلَی الْحَسَنِ وَاِلَیْکَ بِمُوالاتِکَ، وَبِالْبَرآئَةِ مِمَّنْ اَسَسَّ اَساسَ ذلِکَ، وَبَنی عَلَیْهِ بُنْیانَهُ، وَجَری فی ظُلْمِهِ وَجَوْرِهِ عَلَیْکُمْ، وَعلی اَشْیاعِکُمْ، بَرِئْتُ اِلَی اللهِ وَاِلَیْکُمْ مِنْهُمْ، وَاَتَقَرَّبُ اِلَی اللهِ، ثُمَّ اِلَیْکُمْ بِمُوالاتِکُمْ

ص: 137

وَمُوالاةِ وَلِیِّکُمْ، وَبِالْبَرآئَةِ مِنْ اَعْدآئِکُمْ وَالنّاصِبینَ لَکُمُ الْحَرْبَ، وَبِالْبَرآئَةِ مِنْ اَشْیاعِهِمْ وَاَتْباعِهِمْ، اِنّی سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ، وَحَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ، وَوَلِیٌّ لِمَنْ والاکُمْ، وَعَدُوٌّ لِمَنْ عاداکُمْ، فَاَسْئَلُ اللهَ الَّذی اَکْرَمَنی بِمَعْرِفَتِکُمْ وَمَعْرِفَةِ اَوْلِیآئِکُمْ، وَرَزَقَنِی الْبَرآئَةَ مِنْ اَعْدآئِکُمْ، اَنْ یَجْعَلَنی مَعَکُمْ فِی الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَاَنْ یُثَبِّتَ لی عِنْدَکُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فِی الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَاَسْئَلُهُ اَنْ یُبَلِّغَنِی الْمَقامَ الْمَحْمُودَ لَکُمْ عِنْدَاللهِ، وَ اَنْ یَرْزُقَنی طَلَبَ ثاری مَعَاِمامٍ هُدیً ظاهِرٍ ناطِقٍ بِالْحَقِّ مِنْکُمْ، وَاَسْئَلُ اللهَ

ص: 138

بِحَقِّکُمْ وَبِالشَّاْنِ الَّذی لَکُمْ عِنْدَهُ، اَنْ یُعْطِیَنی بِمُصابی بِکُمْ اَفْضَلَ ما یُعْطی مُصاباً بِمُصیبَتِهِ، مُصیبَةً ما اَعْظَمَها وَاَعْظَمَ رَزِیَّتَها فِی الاِْسْلامِ، وَفی جَمیعِ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْنی فی مَقامی هذا مِمَّنْ تَنالُهُ مِنْکَ صَلَواتٌ وَرَحْمَةٌ وَمَغْفِرَةٌ، اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَمَماتی مَماتَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، اَللّهُمَّ اِنَّ هذا یَوْمٌ تَبَرَّکَتْ بِهِ بَنُو اُمَیَّةَ، وَابْنُ آکِلَةِ الاَْکبادِ، اَللَّعینُ ابْنُ اللَّعینِ، عَلی لِسانِکَ وَلِسانِ نَبِیِّکَ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، فی کُلِّ مَوْطِنٍ وَمَوْقِفٍ وَقَفَ فیهِ نَبِیُّکَ

ص: 139

صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، اَللّهُمَّ الْعَنْ اَبا سُفْیانَ وَمُعوِیَةَ وَ یَزیدَ بْنَ مُعاوِیَةَ، عَلَیْهِمْ مِنْکَ اللَّعْنَةُ اَبَدَ الاْبِدینَ، وَهذا یَوْمٌ فَرِحَتْ بِهِ آلُ زِیادٍ وَآلُ مَرْوانَ بِقَتْلِهِمُ الْحُسَیْنَ صَلَواتُاللهِ عَلَیْهِ، اَللّهُمَّ فَضاعِفْ عَلَیْهِمُ اللَّعْنَ مِنْکَ وَالْعَذابَ، اَللّهُمَّ اِنّی اَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ فی هذَا الْیَوْمِ، وَفی مَوْقِفی هذا وَاَیّامِ حَیاتی، بِالْبَرآئَةِ مِنْهُمْ وَاللَّعْنَةِ عَلَیْهِمْ، وَبِالْمُوالاتِ لِنَبِیِّکَ وَ آلِ نَبِیِّکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ اَلسَّلامُ * سپس صد مرتبه می گویی: اَللّهُمَّ الْعَنْ اَوَّلَ ظالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَآخِرَ تابِعٍ لَهُ عَلی ذلِکَ، اَللّهُمَّ الْعَنِ

ص: 140

الْعِصابَةَ الَّتی جاهَدَتِ الْحُسَیْنَ، وَشایَعَتْ وَبایَعَتْ وَتابَعَتْ عَلی قَتْلِهِ، اَللّهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمیعاً * آنگاه صد مرتبه می گویی: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللهِ، وَعَلَی الاَْرْواحِ الَّتی حَلَّتْ بِفِنآئِکَ، عَلَیْکَ مِنّی سَلامُ اللهِ اَبَداً ما بَقیتُ وَبَقِیَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ، وَلا جَعَلَهُ اللهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنّی لِزِیارَتِکُمْ، اَلسَّلامُ عَلَی الْحُسَیْنِ، وَعَلی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ، وَعَلی اَوْلادِ الْحُسَیْنِ، وَعَلی اَصْحابِ الْحُسَیْنِ

* سپس می گویی: اَللّهُمَّ خُصَّ اَنْتَ اَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنّی، وَابْدَأْ بِهِ اَوَّلاً ثُمَّ الثّانِیَ وَالثّالِثَ وَالرّابِعَ، اَللّهُمَّ الْعَنْ یَزیدَ خامِساً، وَالْعَنْ

ص: 141

عُبَیْدَ اللهِ بْنَ زِیادٍ وَابْنَ مَرْجانَةَ وَعُمَرَ بْنَ سَعْدٍ وَشِمْراً، وَآلَ اَبی سُفْیانَ وَ آلَ زِیادٍ وَآلَ مَرْوانَ اِلی یَوْمِ الْقِیمَةِ * آنگاه به سجده می روی و می گویی: اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشّاکِرینَ لَکَ عَلی مُصابِهِمْ، اَلْحَمْدُ للهِِ عَلی عَظیمِ رَزِیَّتی،اَللّهُمَّ ارْزُقْنی شَفاعَةَ الْحُسَیْنِ یَوْمَ الْوُرُودِ، وَثَبِّتْ لی قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَکَ مَعَ الْحُسَیْنِ وَاَصْحابِ الْحُسَیْنِ، اَلَّذینَ بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِالسَّلامُ».(1)

ص: 142

یادآوری

1. از روایت علقمه از امام باقر علیه السلام استفاده می شود که این زیارت برای دور و نزدیک هر دو وارد شده است وخوب است در ابتدا سلامی به حضرت دهند و دو رکعت نماز بخوانند و سپس شروع به خواندن زیارت کنند.(1)

2. کسانی که موفّق به گفتن صد مرتبه لعن و سلام نباشند، می توانند به یک مرتبه (به قصد رجا) قناعت کنند ودر روایتی از امام هادی علیه السلام در مورد چنین اشخاصی آمده است که هر کس لعن و سلام زیارت عاشورا را یک بار بخواند و پس از لعن نود ونه بار بگوید: «اَللّهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمِیعآ» و پس از سلام نیز نود ونه بار بگوید: «اَلسَّلامُ عَلَی الْحُسَیْنِ وَعَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَعَلَی اَوْلاَدِ الْحُسَیْنِ وَعَلَی اَصْحابِ الْحُسَیْنِ» کفایت می کند.(2)

ص: 143

روایات تصریح شده است - که از جمله آنها، شفاعت پیامبران و امامان و بندگان صالح نزد خداوند می باشد. قرآن کریم به طور روشن به رسول خدا صلی الله علیه و آله می گوید: «اگر گنه کاران به محضرت آیند و از خدا طلب آمرزش نمایند و تو نیز برای آنها طلب عفو کنی، مشمول رحمت و عفو خدا خواهند شد».(1) در روایات فراوانی از طریق شیعه و سنّی،

مسأله توسّل به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام مطرح شده و مورد سفارش قرار گرفته است و آنها که منکر توسّل هستند به خاطر کمی اطّلاعات و یا بی اطّلاعی آنها از آیات قرآن و روایات اسلامی است.(2) مرحوم «علّامه مجلسی»

فرموده است که در برخی از کتابهای معتبر آمده است که

ص: 145

جناب «شیخ صدوق» این دعای توسّل را از ائمّه علیهم السلام روایت کرده و گفته است: «این دعا را برای هر حاجتی که خواندم به زودی به اجابت رسید».(1)

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ وَاَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ، مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، یا اَبَا الْقاسِمِ یا رَسُولَ اللهِ، یا اِمامَ الرَّحْمَةِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَ اللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ

ص: 146

اللهِ، یا اَبَا الْحَسَنِ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ، یا عَلِیَّ بْنَ اَبیطالِبٍ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا فاطِمَةُ الزَّهْرآءُ یا بِنْتَ مُحَمَّدٍ، یا قُرَّةَ عَیْنِ الرَّسُولِ، یا سَیِّدَتَنا وَمَوْلاتَنا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکِ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکِ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهَةً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعی لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبا مُحَمَّدٍ یا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَیُّهَا الْمُجْتَبی یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا

ص: 147

تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَباعَبْدِاللهِ یاحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَیُّهَا الشَّهیدُ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَ قَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبَاالْحَسَنِ یا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ، یا زَیْنَ الْعابِدینَ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ

ص: 148

بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبا جَعْفَرٍ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ، اَیُّهَا الْباقِرُ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبا عَبْدِ اللهِ یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ، اَیُّهَا الصّادِقُ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّاتَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَ قَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَ اللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبَا الْحَسَنِ یا مُوسَی بْنَ

ص: 149

جَعْفَرٍ، اَیُّهَا الْکاظِمُ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبَاالْحَسَنِ یا عَلِیَّ بْنَ مُوسی، اَیُّهَا الرِّضا یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَ قَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَ اللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللهِ، یا اَبا جَعْفَرٍ یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ، اَیُّهَا التَّقِیُّ الْجَوادُ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا

ص: 150

سَیِّدَنا وَمَوْلینا،اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَ قَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبَا الْحَسَنِ یاعَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ، اَیُّهَا الْهادِی النَّقِیُّ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا،اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَاللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا اَبا مُحَمَّدٍ یا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، اَیُّهَا الزَّکِیُّ الْعَسْکَرِیُّ یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ،

ص: 151

وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَ اللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَاللهِ، یا وَصِیَّ الْحَسَنِ وَالْخَلَفَ الْحُجَّةَ، اَیُّهَا الْقآئِمُ الْمُنْتَظَرُ الْمَهْدِیُّ، یَا بْنَ رَسُولِ اللهِ، یا حُجَّةَ اللهِ عَلی خَلْقِهِ، یا سَیِّدَنا وَمَوْلینا، اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللهِ، وَقَدَّمْناکَ بَیْنَ یَدَیْ حاجاتِنا، یا وَجیهاً عِنْدَ اللهِ، اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللهِ» سپس حاجت خود را بخواهد که ان شاءالله برآورده می شود.

در روایت دیگری(1) آمده است که بعد از این بگوید :

«یا سادَتی وَمَوالِیَّ، اِنّی تَوَجَّهْتُ بِکُمْ

ص: 152

اَئِمَّتی وَعُدَّتی لِیَوْمِ فَقْری وَحاجَتی اِلَی اللهِ، وَ تَوَسَّلْتُ بِکُمْ اِلَی اللهِ، وَ اسْتَشْفَعْتُ بِکُمْ اِلَی اللهِ، فَاشْفَعُوا لی عِنْدَاللهِ، وَاسْتَنْقِذُونی مِنْ ذُنُوبی عِنْدَاللهِ، فَاِنَّکُمْ وَسیلَتی اِلَی اللهِ، وَبِحُبِّکُمْ وَبِقُرْبِکُمْ اَرْجُو نَجاةً مِنَ اللهِ، فَکُونُوا عِنْدَاللهِ رَجآئی، یا سادَتی یا اَوْلِیآءَ اللهِ، صَلَّی اللهُ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ، وَلَعَنَ اللهُ اَعْدآءَ اللهِ ظالِمیهِمْ مِنَ الاَْوَّلینَ وَالاْخِرینَ، امینَ رَبَّ الْعالَمینَ».

زین العابدین علیه السلام به زیارت قبر امیرمؤمنان آمد و کنار قبر آن حضرت ایستاد و گریست و گفت :

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمینَ اللهِ فی اَرْضِهِ، وَحُجَّتَهُ عَلی عِبادِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ، اَشْهَدُ اَنَّکَ جاهَدْتَ فِی اللهِ حَقَّ جِهادِهِ، وَعَمِلْتَ بِکِتابِهِ، وَاتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِیِّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، حَتّی دَعاکَ اللهُ اِلی جِوارِهِ، فَقَبَضَکَ اِلَیْهِ بِاخْتِیارِهِ، وَاَلْزَمَ اَعْدائَکَ الْحُجَّةَ مَعَ مالَکَ مِنَ الْحُجَجِ الْبالِغَةِ عَلی جَمیعِ خَلْقِهِ، اَللّهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسی مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِکَ، راضِیَةً بِقَضآئِکَ، مُولِعَةً بِذِکْرِکَ وَدُعآئِکَ، مُحِبَّةً لِصَفْوَةِ اَوْلِیآئِکَ، مَحْبُوبَةً

ص: 154

فی اَرْضِکَ وَسَمآئِکَ، صابِرَةً عَلی نُزُولِ بَلائِکَ، شاکِرَةً لِفَواضِلِ نَعْمآئِکَ، ذاکِرَةً لِسَوابِغِ آلآئِکَ، مُشْتاقَةً اِلی فَرْحَةِ لِقآئِکَ، مُتَزَوِّدَةً التَّقْوی لِیَوْمِ جَزآئِکَ، مُسْتَنَّةً بِسُنَنِ اَوْلِیآئِکَ، مُفارِقَةً لاَِخْلاقِ اَعْدائِکَ، مَشْغُولَةً عَنِ الدُّنْیا بِحَمْدِکَ وَثَنآئِکَ * سپس گونه مبارک خود را برقبر گذاشت وگفت: اَللّهُمَّ اِنَّ قُلُوبَ الْمُخْبِتینَ اِلَیْکَ والِهَةٌ، وَسُبُلَ الرّاغِبینَ اِلَیْکَ شارِعَةٌ، وَاَعْلامَ الْقاصِدینَ اِلَیْکَ واضِحَةٌ، وَاَفْئِدَةَ الْعارِفینَ مِنْکَ فازِعَةٌ، وَاَصْواتَ الدّاعینَ اِلَیْکَ صاعِدَةٌ، وَاَبْوابَ الاِْجابَةِ لَهُمْ مُفَتَّحَةٌ، وَدَعْوَةَ مَنْ ناجاکَ مُسْتَجابَةٌ، وَتَوْبَةَ

ص: 155

مَنْ اَنابَ اِلَیْکَ مَقْبُولَةٌ، وَعَبْرَةَ مَنْ بَکی مِنْ خَوْفِکَ مَرْحُومَةٌ، وَالاِْغاثَةَ لِمَنِ اسْتَغاثَ بِکَ مَوْجُودَةٌ، وَالاِْعانَةَ لِمَنِ اسْتَعانَ بِکَ مَبْذُولَةٌ، وَعِداتِکَ لِعِبادِکَ مُنْجَزَةٌ، وَزَلَلَ مَنِ اسْتَقالَکَ مُقالَةٌ، وَاَعْمالَ الْعامِلینَ لَدَیْکَ مَحْفُوظَةٌ، وَاَرْزاقَکَ اِلَی الْخَلائِقِ مِنْ لَدُنْکَ نازِلَةٌ، وَعَوآئِدَ الْمَزیدِ اِلَیْهِمْ واصِلَةٌ، وَذُنُوبَ الْمُسْتَغْفِرینَ مَغْفُورَةٌ، وَحَوآئِجَ خَلْقِکَ عِنْدَکَ مَقْضِیَّةٌ، وَجَوآئِزَ السّآئِلینَ عِنْدَکَ مُوَفَّرَةٌ، وَ عَوآئِدَ الْمَزیدِ مُتَواتِرَةٌ، وَمَوآئِدَ الْمُسْتَطْعِمینَ مُعَدَّةٌ، وَمَناهِلَ الظِّمآءِ مُتْرَعَةٌ، اَللّهُمَّ فَاسْتَجِبْ دُعآئی، وَاقْبَلْ

ص: 156

ثَنآئی، وَاجْمَعْ بَیْنی وَبَیْنَ اَوْلِیآئی، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَعَلِیٍّ وَفاطِمَةَ، وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، اِنَّکَ وَلِیُّ نَعْمآئی، وَمُنْتَهی مُنایَ، وَغایَةُ رَجائی فی مُنْقَلَبی وَمَثْوایَ * در کامل الزیارات بعد از این زیارت، این فقرات نیز آمده است: اَنْتَ اِلهی وَسَیِّدی وَمَوْلایَ، اِغْفِرْ لاَِوْلِیآئِنا، وَکُفَّ عَنّا اَعْدآئَنا، وَاشْغَلْهُمْ عَنْ اَذانا، وَاَظْهِرْ کَلِمَةَ الْحَقِّ وَاجْعَلْهَا الْعُلْیا، وَاَدْحِضْ کَلِمَةَ الْباطِلِ وَاجْعَلْهَا السُّفْلی، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ.(1)

ص: 157